معماری نئوکلاسیک در ایران و جهان یکی از معروفترین و البته محبوب ترین سبک های معماری به شمار می رود. این سبک از معماری را به همین دلیل، سبکی بدون زمان می نامند. در این سبک ویژگی هایی وجود دارد که آن را در بین دیگر سبک ها متمایز می کند. اصول اولیه این سبک، نظم و تقارن است. این میزان از دقت و وسواس در اجرای تناسبات و هماهنگی بین اجزا و اصالت پیشینه ای چند هزار ساله دارد. در یونان باستان برای الهه ها و خدایان یونانی خانه هایی با همین ویژگی ها می ساختند. کم کم این سبک در لایه های تاریخ به فراموشی سپرده شد تا اینکه در روز و روزگاری دیگر مورد توجه معماران اروپایی قرار گرفت.
تاریخچه، نحوه پیدایش نئوکلاسیک
زادگاه نئوکلاسیک مانند بسیاری از سبک ها مانند معماری گوتیک، معماری باروک و معماری مدرن، اروپا است. سبک معماری نئوکلاسیک در قرن هجدهم با نگاه به معماری کلاسیک یونان و روم باستان پایه گذاری شد. این سبک قصد داشت تا با شکستن قوانین سبک کلاسیک در معماری سادگی و نظم را به ساختمان هدیه دهد. این سبک نیز مانند باروک در ایتالیا متولد شد. با این همه، این معماران فرانسوی بودند که توانستند بر جزئیات این سبک افزوده و آن را به جهانیان معرفی کنند.
تفاوت معماری کلاسیک و نئوکلاسیک
سبک نئوکلاسیک با سبک کلاسیک تفاوت هایی دارد که می توان به نوع مصالحی که در آنها به کار می روند، اشاره کرد. در سبک کلاسیک بیشتر مصالحی چون سنگ، مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از تزئینات شلوغ و غیر منظم در این سبک کاملا مشهود است. این در حالی است که در نئوکلاسیک معماران علیه اصول و قواعد شلوغ و تزئینات بسیار دست به آشوب زدند و بدین ترتیب طرح، مصالح، رنگ، نور و دیگر المان ها به سمت سادگی پیش رفت. البته این سطح از سادگی هرگز به پای ویژگی های مدرن نمی رسد. در واقع نئوکلاسیک از نظر اصول و قوانین معماری بین کلاسیک و مدرن جای می گیرد.
ویژگی معماری نئوکلاسیک
سبک نئوکلاسیک را با ویژگی هایی چون اندازه های بزرگ، اشکال هندسی ساده در طراحی دیوارها و استفاده از ستون می شناسند. ستون ها کاملا به سبک یونانی ساخته شده و دوریک نام دارند. هر جا که معمار لازم بداند می تواند از برجسته کاری در دیوارها و سقف ها استفاده کند. این برجستگی ها به اندازه ابنیه باستانی برآمده نیستند و مسطح تر در نظر گرفته می شوند.
نکته دیگری که می توان در طراحی داخلی این سبک عنوان کرد، قرار گرفتن تمام تزئینات و برجسته کاری ها در درون قاب است. همچنین، گنبد و برج در این نوع سبک جایی ندارد. با این وجود، ابنیه و ساختمان هایی که با این سبک به وجود آمده اند تابع ویژگی ها و اصول یکسانی نیستند. ساختمان هایی وجود دارند که تنها بخشی از این المان ها را پذیرفته اند. از جمله ویژگی های اصلی این سبک می توان به خطوط مرتب و ظاهر منظم و ساده آن اشاره داشت. در بالای درب ها از سنتوری سه گوش استفاده می شود. ستون های بلند از دیگر مولفه های شناخته شده در این سبک به شمار می روند.
تاثیر نور در سبک نئوکلاسیک
در این سبک، نورپردازی در معماری داخلی جایگاه مهمی به خود اختصاص داده است. با کمک نور مناسب می توان به خوبی عمق و بزرگی فضا را به نمایش گذاشت. همچنین معماران در این سبک از معماری سعی می کنند تا با کمک جزئیات ساختاری نظیر قالب گیری دیوارها و پنجره ها نور بیشتری را در فضای داخلی ساختمان منعکس کنند. نور اگر به درستی در این سبک اجرا شود، می تواند بدون صرف هزینه های گزاف بزرگی و برجستگی ساختمان را بیشتر به نمایش بگذارد. بیشترین نورهایی که به کمک این سبک می آیند، نورهای روشن و سفید هستند. کمک گرفتن از لامپ ها، آویزها و لوسترهای متقارن که در دو سمت فضای داخلی ساختمان نصب شده اند، به خوبی می توانند بزرگی و شکوه را در این سبک به نمایش بگذارند. همچنین، استفاده از نورهای خطی، لوسترهای کلاسیک با آویزهای ساده و نور مخفی بر زیبایی و شکوه سبک های نئوکلاسیک می افزایند.
معرفی چند نمونه معماری نئوکلاسیک
سبک نئوکلاسیک در تمام دنیا سبکی شناخته شده و محبوب به شمار می رود. در انگلستان بیشتر ساختمان های بانکها و موزه ها مطابق با ویژگی های نئوکلاسیک ساخته شده اند. این ویژگی ها در ساختمان ادارات پست نیز دیده می شود. کاخ باکینگهام نمونه ای بارز در سبک معروف نئوکلاسیک است. جان نش و رابرت اسمیرک از جمله معماران مطرح و معروفی هستند که در این زمینه آثار فخیمی به جای گذاشته اند. جان نش معمار کاخ باکینگهام بوده و رابرت اسمیرک موزه بریتانیا را طراحی و ساخته است. دامنه رقابت آلمانی ها با انگلیسی تنها به جنگ های جهانی اول و دوم محدود نمی شود. معماران آلمانی با حمایت دربار ویلهلم دوم شهر برلین را به گنجینه ای از معماری کلاسیک و نئوکلاسیک بدل کردند. دروازه براندنبورگ از جمله آثار معروفی می باشد که بر مبنای المان های نئوکلاسیک ساخته شده است. کاخ تگل و موزه قدیمی نیز از دیگر نمونه های این سبک به شمار می روند.
کاترین دوم در روسیه معماری نئوکلاسیک را بر هر سبکی ترجیح داد و به فرمان او کاخ پاولوفسک و کاخ الکساندر ساخته شد. همچنین کاخ کاترین و میدان کاخ نیز بر اساس سبک زیبا و پرطرفدار نئوکلاسیک ساخته شده اند. آمریکایی ها نیز برای اینکه از قافله عقب نمانند، کاخ سفید، کاخ کنگره و ساختمان مونتیچلو را بر مبنای ویژگی های سبک محبوب نئوکلاسیک طراحی کردند.
سبک نئوکلاسیک در ایران
سبک هایی چون سبک اسلامی و معماری ایرانی را می توان در جای جای این سرزمین کهن پیدا کرد. با این همه اگر این سوال مطرح شود که در ایران محبوب ترین سبک معماری چیست؟ می توان با قاطعیت پاسخ داد؛ نئوکلاسیک! در ایران این سبک توسط معمارانی چون نیشر و آندره گدار معرفی شد. بین سال های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۶ این سبک توسط معماران ایرانی اجرا شده است. این معماران یا شهروند اروپا بوده اند یا ایرانیانی بودند که در دانشگاه های اروپا تحصیل می کردند. ساختمان تلگراف خانه در سال ۱۳۰۵ مطابق با سبک محبوب نئوکلاسیک ساخته شده است. این ساختمان در جنوب میدان توپخانه و توسط مهندس علیخان که به فرمان رضاشاه پهلوی به اروپا اعزام شده بود، ساخته شد. میدان حسن آباد تهران نیز از دیگر ابنیه ای می باشد که در سال ۱۳۱۳ توسط قلیچ باغلیان و بر مبنای المان های نئوکلاسیک طراحی و ساخته شده است.
