معماری گوتیک در بین سبک های معماری ، به معماری مرموز شهرت دارد؛ زیرا کنده‌کاری‌های دقیق و ظریفی در آن وجود دارد که شامل نمادهای پنهان و پیام‌های رمزگذاری شده است. بسیاری از این حکاکی‌ها، در گوشه‌هایی مبهم قرار گرفته‌اند و این حس که این ساختمان رازهایی را در خود جای‌داده است را، تقویت می‌کند. ما در این مطلب، به معرفی سبک معماری گوتیک و ویژگی‌های آن می‌پردازیم. همچنین اصول آن را نام‌برده و معماری گوتیک در ایران را، بررسی می‌کنیم.
سبک معماری گوتیک چیست؟
معماری گوتیک سبکی است که در اواخر قرون‌وسطی، تقریباً از قرن ۱۲ تا ۱۶ در اروپا ظهور کرد. این معماری پس از معماری کلاسیک ظهور کرد؛ اما شبیه معماری رومی است. این سبک، بیشتر در کلیساها به کار می‌رود؛ اگرچه در بناهای مختلف دیگری نیز، به چشم می‌خورد. تاریخ این معماری، با تحولات فرهنگی و مذهبی اروپای قرون‌وسطی، درهم‌آمیخته است. این سبک معماری، نمایانگر دوره مهمی در تکامل معماری غربی است که با گذار از سبک رومی به شکلی جدید و پویاتر، عرضه شده است.
تاریخچه معماری گوتیک
معماری گوتیک، در اواخر قرن دوازدهم در شمال فرانسه به وجود آمد. این سبک، در ابتدا به‌عنوان تحولی در معماری رومی عنوان شد که با طاق‌های گرد، دیوارهای عظیم و پنجره‌های کوچک متمایز می‌شد. این معماری، به دنبال رفع محدودیت‌های سبک قبلی خود بود. کلیسای سنت دنیس، واقع در نزدیکی پاریس، اولین بنای گوتیک واقعی است. در ساخت این کلیسا، از المان‌های جدیدی استفاده شده که آنها، پایه‌های سبک گوتیک به شمار می‌روند. مانند طاق‌های نوک‌تیز یا آج‌دار و پنجره‌های شیشه‌ای رنگی بزرگ. قرن سیزدهم، شاهد گسترش و توسعه سریع گوتیک، به‌ویژه در فرانسه بود. این دوره به‌عنوان High Gothic شناخته می‌شود که در طی آن سبک معماری گوتیک، باظرافت و پیچیدگی بیشتر، به بلوغ کامل رسید.
همان‌طور که سبک گوتیک به تکامل خود ادامه می‌داد، تزیینات بیشتری نیز، به آن اضافه شد که به نام معماری ریونانت، شناخته می‌شود. در قرن ۱۴ و ۱۵، گوتیک ریونانت در فرانسه و سراسر اروپا رایج شد. با عناصر تزیینی بسیار مجلل و درخشان و نقاشی‌های پیچیده در پنجره. در حالی که گوتیک در فرانسه آغاز شد، به سایر نقاط اروپا گسترش یافت و هر منطقه این سبک را با سنت‌ها و نیازهای خود، تطبیق داد.
در قرن شانزدهم، این معماری شروع به افول کرد، زیرا رنسانس ایده‌های معماری جدیدی را، با الهام از دوران باستان به ارمغان آورد. بااین‌حال، گوتیک هرگز به طور کامل ناپدید نشد و در قرن نوزدهم در کنار معماری نئوکلاسیک و معماری باروک، احیا شد.
ویژگی‌های معماری گوتیک
معماری گوتیک، ۵ عنصر اصلی دارد که ویژگی‌های کلیدی آن، محسوب می‌شوند. مهم‌ترین آنها، پنجره‌های شیشه‌ای بزرگ رنگی است. دیوارهای ساختمان‌های گوتیک، اغلب دارای پنجره‌های شیشه‌ای رنگارنگ و گسترده‌ای هستند که برای ایجاد الگوها و شکل‌های پیچیده، در کنار هم قرار می‌گیرند. دیگر ویژگی های معماری گوتیک عبارت است از:
- طاق‌های نوک‌تیز: برخلاف طاق‌های گرد معماری قبلی، ساختمان‌های گوتیک اغلب طاق‌های نوک‌تیزی دارند که نه‌تنها باعث بلندتر به‌نظررسیدن ساختمان می‌شود، بلکه به‌ظاهر متمایز و دراماتیک این سبک نیز، کمک می‌کند.
- طاق‌های آج‌دار: ساختمان‌های گوتیک، در معماری داخلی خود، از طاق‌های آج‌دار استفاده می‌کنند. این طاق، برای تحمل سقف‌های گرد، به‌صورت موازی قرار گرفته‌اند. این امر، ساخت سازه‌های سقفی را پیچیده‌تر و پایدارتر می‌کند.
- تکیه‌گاه‌های پروازی: این تکیه‌گاه‌های خارجی، به توزیع وزن دیوارهای بلند و سنگین و سقف‌ها به بیرون، کمک می‌کند و به دیوارها اجازه می‌دهد نازک‌تر شده و پنجره‌های بزرگ در آن، قرار بگیرند.
- نور عمودی: گوتیک بر ارتفاع و نورپردازی تأکید دارد. ساختمان‌ها اغلب به نظر می‌رسد که در حال اوج‌گرفتن به سمت بالا هستند. طراحی داخلی بنا به لطف پنجره‌های بزرگ، به‌گونه‌ای است که پر از نور باشند.
کلیسای نوتردام پاریس و کلیسای جامع شارتر در فرانسه نمونه‌هایی از سبک گوتیک هستند.
اصول سبک گوتیک
اصول معماری گوتیک، ترکیبی از نوآوری‌های ساختاری، اهداف زیبایی‌شناختی و عناصر نمادین است. این ساختارهای نمادین بلند و پر از نور، به شهرت سبک گوتیک کمک شایانی کردند. در زیر به اصول اولیه سبک گوتیک، می‌پردازیم:
- نور و روشنایی: نور یک موضوع مهم در معماری سبک گوتیک است که نمادی الهی دارد. استفاده از پنجره‌های بزرگ، به‌ویژه شیشه‌های رنگی، اجازه می‌دهد نور طبیعی به فضا سرازیر شود و فضایی اثیری و متعالی ایجاد کند. دیوارهای نازک با پنجره‌های بزرگ، نور را برجسته‌تر می‌کند. شیشه‌های رنگی اغلب صحنه‌های کتاب مقدس و نقوش مذهبی را به تصویر می‌کشیدند و نور را به یک روایتگر داستان‌های مذهبی، تبدیل می‌کردند.
- تزیینات: سبک معماری گوتیک با تزیینات حرفه‌ای مشخص می‌شود که هم اهداف زیبایی‌شناختی و هم اهداف نمادین را، دنبال می‌کند. حکاکی‌ها و مجسمه‌ها فقط برای زیبایی نیستند، بلکه اغلب پیام‌های مذهبی و اخلاقی دارند. فضاهای بیرونی و داخلی با مجسمه‌هایی از جمله پیکره‌های کتاب مقدس و فرشتگان، آراسته شده است. سنگ‌کاری‌های تزیینی در پنجره‌ها، به ساختمان زیبایی و شکوه بیشتری می‌بخشند.
- نماد و معنا: گوتیک سرشار از نمادگرایی است که بیشتر آنها، به باورهای مسیحی گره‌خورده است. طراحی و دکوراسیون ساختمان‌های گوتیک اغلب مضامین مذهبی را منعکس می‌کند. عناصری مانند نور (نماد حضور الهی) و به‌تصویرکشیدن داستان‌های کتاب مقدس در شیشه‌های رنگی، باعث می‌شوند که این معماری، به معنویت عمیق‌تری آغشته شود.
معماری گوتیک در ایران
سبک معماری گوتیک، یک سبک معماری اروپایی است و در ایران رواج نیافته است، زیرا ایران معماری غنی خود مانند معماری ایرانی و معماری اسلامی را، دارد که عمیقاً در فرهنگ ایران ریشه دارد. بااین‌حال، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، برخی از تأثیرات سبک گوتیک، به‌ویژه در دوره قاجار و اوایل پهلوی به ایران وارد شد. برخی از کلیساهای مسیحی که در همان سالها در ایران ساخته شده‌اند، نشان‌دهنده سبک معماری گوتیک در ایران هستند. 
کلام آخر
در این مطلب، به معرفی معماری گوتیک پرداختیم. همچنین ویژگی‌های آن را نام بردیم و آنها را توضیح دادیم. در نهایت به تأثیر این سبک در ایران اشاره کردیم. برای پاسخ به سؤال معماری چیست و آشنایی بیشتر با معماری مدرن و مدل‌های نورپردازی در سبک‌های مختلف معماری، به مطالب دیگر سایت ما مراجعه کنید.
