شناخت و آگاهی از اصطلاحات معماری نه تنها برای معماران و طراحان حرفه‌ای، بلکه برای هر کسی که به زیبایی‌شناسی و عملکرد فضاها علاقه‌مند است، ضروری است. این اصطلاحات به ما کمک می‌کنند تا با زبان مشترک طراحی صحبت کنیم و ایده‌ها و دیدگاه‌هایمان را به‌درستی منتقل کنیم. درک دقیق این اصطلاحات، علاوه بر بهبود توانایی در برقراری ارتباط با دیگران، به ما امکان می‌دهد که فضاهایی را ایجاد کنیم که هم از نظر زیبایی و هم از نظر عملکردی بی‌نقص باشند. در این مقاله، به بررسی و توضیح اصطلاحات کلیدی در چهار زمینه مختلف معماری خواهیم پرداخت: معماری مدرن، معماری داخلی، معماری ایرانی، و معماری سنتی.
اصطلاحات معماری مدرن
پلان باز (Open Floor Plan)
یکی از ویژگی‌های برجسته در معماری مدرن است که در آن فضاها به صورت پیوسته و بدون دیوارهای جداکننده طراحی می‌شوند. این طراحی باعث ایجاد حس وسیع‌تر و جریان نور طبیعی بهتر در فضا می‌شود.
مینیمالیسم (Minimalism)
سبکی در معماری که بر سادگی و کاهش اجزا به حداقل تمرکز دارد. در این سبک، از عناصر و مصالح به صورت محدود و با هدف ایجاد فضاهای آرام و کاربردی استفاده می‌شود.
بام سبز (Green Roof)
نوعی از بام است که با پوششی از گیاهان و خاک طراحی شده است. این نوع بام‌ها به بهبود کیفیت هوا، کاهش دمای محیط و صرفه‌جویی در انرژی کمک می‌کنند.
پنجره‌های تمام قد (Floor-to-Ceiling Windows)
این پنجره‌ها که از کف تا سقف امتداد دارند، از ویژگی‌های بارز معماری مدرن هستند و به افزایش نور طبیعی و ایجاد ارتباط بیشتر با محیط بیرون کمک می‌کنند.
استفاده از بتن اکسپوز (Exposed Concrete)
در معماری مدرن، بتن اکسپوز به‌عنوان یک عنصر زیباشناختی و ساختاری به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش، با نمایان کردن سطح بتن به‌عنوان یک جزء طراحی، ظاهری صنعتی و مدرن به فضا می‌بخشد.
اصطلاحات معماری داخلی
نورپردازی محیطی (Ambient Lighting)
نورپردازی عمومی و یکنواختی که برای روشن کردن کل فضا به کار می‌رود و حس راحتی و آرامش را به محیط اضافه می‌کند. این نوع نورپردازی معمولاً با استفاده از لامپ‌های سقفی یا دیواری انجام می‌شود.
دکوراسیون داخلی (Interior Decoration)
هنر چیدمان و انتخاب عناصر داخلی مانند مبلمان، رنگ‌ها، و تزئینات است که هدف آن ایجاد محیطی زیبا و کاربردی است. دکوراسیون داخلی به تطابق میان زیبایی و عملکرد در فضاهای داخلی می‌پردازد.
کنسول (Console)
قطعه‌ای از مبلمان با سطحی باریک و طولانی که معمولاً در ورودی‌ها یا پشت مبلمان‌های اصلی مانند کاناپه قرار می‌گیرد. کنسول‌ها معمولاً برای نمایش اشیاء تزئینی یا ذخیره‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کفپوش‌های چوبی (Hardwood Flooring)
یکی از محبوب‌ترین انتخاب‌ها برای کفپوش داخلی است که به دلیل دوام، زیبایی و گرمایی که به فضا اضافه می‌کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع کفپوش‌ها از چوب طبیعی تهیه می‌شوند و در طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها و طرح‌ها موجود هستند.
اصطلاحات معماری ایرانی
ایوان (Iwan)
فضایی با سقف بلند و بدون دیوار در جلو که به عنوان فضای نیمه‌باز و محل پذیرایی استفاده می‌شود. ایوان‌ها معمولاً در جلو ساختمان‌های مهم مانند مساجد و کاخ‌ها دیده می‌شوند.
چهارسو (Chaharso)
به فضای باز یا نیمه‌بازی اطلاق می‌شود که در محل تقاطع دو بازار یا چهار راه قرار دارد. چهارسوها معمولاً با معماری خاصی طراحی می‌شوند و به عنوان مرکز فعالیت‌های تجاری و اجتماعی عمل می‌کنند.
سرداب (Sardab)
اتاق یا فضایی زیرزمینی که برای نگهداری مواد غذایی یا به عنوان مکانی برای پناه بردن در برابر گرمای تابستان استفاده می‌شود. سرداب‌ها به دلیل خنکی طبیعی خود در معماری سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارند.
گنبد (Dome)
یکی از ویژگی‌های بارز معماری اسلامی و ایرانی است که به عنوان سقف برای بناهای مذهبی و فرهنگی استفاده می‌شود. گنبدها به دلیل فرم هندسی و توانایی انتقال بار به دیوارهای اطراف، کاربرد فراوانی دارند.
شیشه‌های رنگی (Stained Glass)
استفاده از شیشه‌های رنگی در طراحی پنجره‌ها که نور را به شکلی زیبا و رنگارنگ وارد فضا می‌کنند. این نوع شیشه‌ها در معماری سنتی ایرانی به ویژه در بناهای مذهبی و تاریخی به کار رفته‌اند. شیشه‌های رنگی در معماری گوتیک نیز دیده می‌شوند.
اصطلاحات معماری سنتی
حیاط مرکزی (Courtyard)
فضایی باز در مرکز ساختمان که اطراف آن با اتاق‌ها و فضاهای داخلی محصور شده است. حیاط مرکزی نقش مهمی در ایجاد تهویه طبیعی و خنکی در معماری سنتی دارد.
بادگیر (Windcatcher)
سازه‌ای عمودی و بلند که برای تهویه و خنک‌سازی در معماری سنتی ایران به کار می‌رود. بادگیرها هوا را از بالای ساختمان به داخل فضاهای داخلی هدایت می‌کنند و باعث خنک شدن هوا در فصل‌های گرم می‌شوند.
طاق (Arch)
عنصر ساختاری و تزئینی که در معماری سنتی به عنوان پوشش دهانه‌ها و ورودی‌ها استفاده می‌شود. طاق‌ها به دلیل توانایی تحمل بار زیاد، از عناصر مهم در طراحی بناهای سنتی به شمار می‌آیند.
ارسی (Orosi)
نوعی پنجره چوبی که با شیشه‌های رنگی پوشیده شده و به صورت کشویی باز و بسته می‌شود. ارسی‌ها در معماری سنتی ایران به دلیل زیبایی و کارایی در کنترل نور، بسیار محبوب هستند.
کتیبه (Frieze)
نوار تزئینی که در قسمت بالایی دیوارها یا در بالای درها و پنجره‌ها نصب می‌شود. کتیبه‌ها معمولاً با نقوش هندسی، گل و گیاه، یا کتیبه‌های قرآنی تزئین می‌شوند.
رواق (Ravagh)
فضایی نیمه‌باز که در اطراف حیاط مرکزی یا در ورودی ساختمان‌ها قرار دارد. رواق‌ها معمولاً با ستون‌ها و سقف‌های تزئینی ساخته می‌شوند و به عنوان فضایی برای استراحت و گذران وقت استفاده می‌شوند.
شاه‌نشین (Shahneshin)
بخشی از خانه‌های سنتی که مخصوص پذیرایی از مهمانان یا افراد مهم است. شاه‌نشین معمولاً با تزئینات زیبا و دسترسی به حیاط طراحی می‌شود.
گنبد (Dome)
ساختار قوسی شکل که معمولاً به عنوان سقف برای بناهای مذهبی و فرهنگی استفاده می‌شود. گنبدها به دلیل فرم هندسی و توانایی انتقال بار به دیوارهای اطراف، کاربرد فراوانی دارند.
ساباط (Sabāṭ)
راهروهای مسقف و سایه‌دار که به صورت نیمه‌محصور در بافت سنتی شهرها ایجاد می‌شدند. ساباط‌ها به عبور و مرور راحت‌تر در گرمای تابستان کمک می‌کردند.
کاربندی (Karbandi)
نوعی ساختار هندسی پیچیده که در تزئین سقف‌های قوسی و طاق‌ها به کار می‌رود. کاربندی‌ها با استفاده از الگوهای هندسی و تکراری، سقف‌های زیبا و مقاومی ایجاد می‌کنند.
آب‌انبار (Abanbar)
سازه‌ای زیرزمینی برای ذخیره و نگهداری آب، که در مناطق خشک و کویری ایران استفاده می‌شد. آب‌انبارها با سقف‌های قوسی و دیوارهای ضخیم ساخته می‌شدند تا از تبخیر آب جلوگیری شود.
آجرکاری (Brickwork)
استفاده از آجر به عنوان عنصر اصلی در ساخت و تزئین بناها. آجرکاری در معماری سنتی ایران به عنوان یک هنر تزئینی و ساختاری محسوب می‌شود.
هشتی (Hashti)
فضای ورودی خانه‌های سنتی که به عنوان نقطه تقسیم‌کننده به دیگر بخش‌های خانه عمل می‌کند. هشتی‌ها معمولاً با سقف‌های گنبدی یا قوسی ساخته می‌شوند.
آینه‌کاری (Mirrorwork)
هنر تزئین دیوارها و سقف‌ها با قطعات کوچک آینه به منظور ایجاد انعکاس نور و جلوه‌های بصری. آینه‌کاری در بناهای تاریخی و مذهبی ایران به وفور دیده می‌شود.
مقرنس (Muqarnas)
نوعی تزئینات معماری که به صورت لایه‌های پله‌ای و متداخل ساخته می‌شود. مقرنس‌ها در زیر گنبدها، طاق‌ها و ایوان‌ها به کار می‌روند و جلوه‌ای سه‌بعدی به فضا می‌بخشند.
مشبک‌کاری (Mashrabiya)
ایجاد طرح‌های هندسی یا گیاهی بر روی چوب یا سنگ به صورت مشبک که به عنوان پنجره، در یا تزئینات داخلی استفاده می‌شود. این هنر به جریان نور و هوا در فضا کمک می‌کند.
هورنو (Horuno)
نوعی سقف قوسی با تیرهای چوبی که در معماری سنتی ایران به ویژه در مناطق کویری استفاده می‌شود. هورنوها باعث استحکام بیشتر سقف‌ها و جلوگیری از ریزش می‌شوند.
بارانداز (Barandaz)
فضایی در خانه‌های سنتی که برای نگهداری بار و اثاثیه یا انجام کارهای روزمره استفاده می‌شد. باراندازها معمولاً در کنار حیاط یا در بخش‌های پشتی خانه قرار داشتند.
تالار (Talar)
سالن بزرگی که برای برگزاری مراسم و مجالس استفاده می‌شود. تالارها معمولاً با تزئینات زیبا و دسترسی به فضای باز طراحی می‌شوند.
گچ‌بری (Stucco)
هنر شکل‌دهی به گچ برای ایجاد تزئینات و نقوش بر روی دیوارها و سقف‌ها. گچ‌بری از تکنیک‌های مهم تزئینی در معماری سنتی ایران است.